Op dinsdag 29 oktober 2019 om 9:30 uur in de Rechtbank Den Haag vindt de zitting tegen de Nederlandse Staat plaats in de bodemprocedure over het Systeem Risico Indicatie (SyRI). SyRI profileert burgers om achter mogelijke risico’s op fraude te komen en licht met behulp van geheime algoritmen gehele wijken door. Volgens de eisers, een brede coalitie van maatschappelijke organisaties (Stichting Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten, vakbond FNV, Stichting Privacy First, Stichting KDVP en de Landelijke Cliëntenraad) en auteurs Maxim Februari en Tommy Wieringa, vormt het systeem een bedreiging voor de rechtsstaat en moet het uit de wet worden geschrapt.
SyRI is een risicoprofileringssysteem dat grote hoeveelheden persoonsgegevens van burgers koppelt en analyseert. Dit leidt tot risicomeldingen: profielen van burgers en ‘verwonderadressen’ met een verhoogd risico op fraude. Zij worden in een register opgenomen en kunnen vervolgens worden onderworpen aan strafrechtelijke en bestuurlijke onderzoeken en sancties. Elke inwoner van Nederland is voor de overheid door SyRI ‘bij voorbaat verdacht’.
Met deze rechtszaak willen eisers SyRI een halt toe roepen. Het systeem is niet goed te maken door extra waarborgen in te bouwen of betere algoritmes te gebruiken. De manier waarop de overheid met SyRI grote hoeveelheden data inzet tegen haar burgers is ongekend, ondemocratisch en kent ernstige mensenrechtelijke bezwaren. Ook schaadt SyRI het vertrouwen van de burger in de overheid en heeft de werkwijze een remmend effect op de bereidheid van burgers om open te communiceren met de overheid. Daarmee vormt SyRI een fundamentele bedreiging voor het functioneren van de rechtsstaat.
In strijd met fundamentele rechten
SyRI en de inzet ervan is in strijd met de Nederlandse wet, de Grondwet en internationale mensenrechtenverdragen zoals het EVRM en het EU Handvest. De Nederlandse Staat is verplicht om aan te tonen dat de grootschalige privacyinbreuk die SyRI met zich meebrengt noodzakelijk is en in verhouding staat tot de doelen die hiermee worden nagestreefd. De Staat onderbouwt dit echter op geen enkele wijze.
VN uit zorgen over SyRI
De eisers staan niet alleen wat betreft hun bezwaren tegen SyRI. De VN-rapporteur inzake extreme armoede en mensenrechten, Philip Alston, besloot tot het schrijven van een amicus brief aan de rechtbank, waarin hij zijn zorgen over SyRI uiteenzet. De rechtszaak tegen SyRI is volgens hem van internationaal belang voor het gebruik van digitale technologieën in een verzorgingsstaat en de gevolgen hiervan voor de rechten van de meest kwetsbare burgers.
SyRI raakt de belangen van alle Nederlanders. Tegelijkertijd is het systeem nu enkel ingezet in de armste wijken van enkele steden. In de meeste wijken waar SyRI is ingezet, wonen bovengemiddeld veel kwetsbare burgers en heeft het merendeel van de bewoners een migratieachtergrond. De inzet van SyRI lijkt daarom ook nog eens in strijd te zijn met het verbod op discriminatie.
Sleepnetacties in privélevens van onverdachte burgers
De partijen bij deze procedure zijn niet tegen het bestrijden van fraude door de overheid. Zij vinden alleen dat dit op grond van een concrete verdenking dient te gebeuren – niet dat met sleepnetacties in het privéleven van niet-verdachte Nederlandse burgers wordt gezocht naar een mogelijk risico op fraude. Deze disproportionele methode doet volgens de eisende partijen meer kwaad dan goed. Er bestaan betere en minder inbreukmakende vormen van fraudebestrijding dan SyRI. Ook hebben de in totaal vijf SyRI-onderzoeken die sinds de wettelijke invoering werden aangekondigd, inmiddels tienduizenden burgers binnenstebuiten gekeerd, maar tot nu toe nog niet één fraudeur opgespoord.
De eisers laten zich vertegenwoordigen door mr. A. Ekker (Ekker Advocatuur) en mr. D. Linders (SOLV Advocaten) en wordt gecoördineerd door PILP.
