Medewerkersblog: Niet alleen in de rechtszaal

Bekijk alles
augustus 4, 2025
Medewerkersblog, Nieuwsberichten
 
Volgende

Niet alleen in de rechtszaal: Hoe moskeegemeenschappen het publieke verhaal wisten te keren

Door dr. mr. Nawal Mustafa

Tussen 2022 en 2025 kwamen geheime onderzoeken aan het licht die in opdracht van gemeenten, waaronder Delft en Veenendaal, zijn uitgevoerd bij lokale moskeeën. De onderzoeken werden uitgevoerd door NTA (Nuance door Training en Advies), zonder dat de betrokken moskeegemeenschappen hiervan op de hoogte waren. Waar deze surveillance in eerste instantie werd verdedigd als een ‘normale’ vorm van preventie, veranderde de toon in de media en de politiek de afgelopen jaren aanzienlijk. Moskeeën traden naar buiten, stapten naar de rechter, en wisten het publieke verhaal te kantelen.

In deze blog analyseer ik deze ontwikkeling aan de hand van ideeën van cultuurtheoreticus Stuart Hall én vanuit het perspectief van movement lawyering. De overwinning zit namelijk niet alleen in een uitspraak van de rechtbank, zij zit in het herschrijven van het verhaal, het verleggen van de machtsbalans, en het verschuiven van wat in onze samenleving als normaal en legitiem wordt gezien.

Veiligheid eerst

In de eerste fase werd het monitoren van moskeeën gepresenteerd als een redelijke en zelfs verantwoordelijke actie van gemeenten. Gemeenten verwezen naar hun ‘zorgplicht’, naar dreigingen van radicalisering, en naar de noodzaak om zicht te houden op wat zich in religieuze gemeenschappen afspeelt. De media namen dit grotendeels over. Woorden als ‘monitoring’, ‘signalering’ en ‘maatschappelijke weerbaarheid’ bepaalden het beeld.

De moskeeën zelf kwamen nauwelijks aan het woord. Het verhaal ging weliswaar over hen, maar zij werden hier niet bij betrokken. Zo werden zij gereduceerd tot objecten van beleid, niet tot politieke subjecten. Ze werden bekeken door het prisma van veiligheid, wat Hall zou omschrijven als een hegemonisch discours. Bepaalde groepen worden steeds opnieuw als ‘de ander’ gepositioneerd.

Crisis in representatie

De omslag kwam in 2022, toen NRC onthulde dat meerdere gemeenten, onder wie Delft en Veenendaal,  heimelijke onderzoeken hadden laten uitvoeren, met verstrekkende gevolgen voor mensenrechten, privacy én het vertrouwen in de overheid. In plaats van ‘preventie’ en ‘zorg’ werd nu gesproken over ‘bespioneren’, ‘etnisch profileren’ en ‘institutioneel wantrouwen’. Gemeenten bleken geruisloos grenzen te hebben overschreden, vaak zonder juridische grondslag en zonder democratische controle.

Wat Stuart Hall zou omschrijven als een crisis van representatie vond hier plaats: het dominante verhaal begon te schuiven. De vanzelfsprekendheid waarmee moskeeën als risico werden gezien, brokkelde af. In plaats daarvan kwamen vragen op over de legitimiteit van de overheid, de juridische bescherming van minderheden, en het structurele wantrouwen waarmee moslims te maken hebben.

Moskeeën nemen het woord: juridisch én publiek

Wat deze zaak bijzonder maakt, is dat de betrokken moskeeën niet stil bleven. Ze stapten naar de rechter –  zoals Al Ansaar in Delft en Taubah in Veenendaal –  en ze zochten actief de publiciteit. Ze spraken met journalisten, gaven interviews en schreven opiniestukken. Ze boden daarmee dus een alternatief verhaal aan: niet dat van ‘veiligheid versus risico’, maar dat van ‘gelijkwaardigheid versus stigmatisering’.

In de taal van movement lawyering noemen we dit een ‘juridische strijd die verder reikt dan de rechtbank’. Advocaten als Elsa van de Loo en Rosa Beets van Stichting PILP, en Paul Tjiam en Mathijs Theodoridis van Simmons & Simmons stonden de moskeeën bij in de rechtszaal. Net zo belangrijk echter waren de moskeebestuurders, gemeenschapsleiders, de journalisten, en de activisten, die het publieke verhaal mee hielpen herschrijven. Door het juridische conflict te koppelen aan bredere vragen over racisme, burgerschap en machtsmisbruik, ontstond een breder publiek debat dat anders misschien niet gevoerd zou zijn.

De media als strijdtoneel

Wat deze gebeurtenissen ook laten zien, is dat media niet neutraal zijn. Ze zijn een strijdtoneel waarin verschillende groepen proberen hun verhaal te laten doorklinken. Waar eerst gemeenten en ‘veiligheidsprofessionals’ het narratief bepaalden, kregen nu ook moskeeën daar ruimte voor. De woorden veranderden. De kaders verschoven.

In Delft ging dit relatief snel: na de rechtszaak in 2025 erkenden veel media expliciet dat de moskee onrecht was aangedaan, en dat de overheid het vertrouwen had geschaad. In Veenendaal ging het trager en bleef het frame langer tegenstrijdig, mede doordat de gemeente bleef volhouden dat zij zorgvuldig had gehandeld. Toch begon ook in Veenendaal het beeld te kantelen toen uitkwam dat het geheime rapport niet alleen intern was gebruikt, maar actief was gedeeld met onder meer de AIVD, andere gemeenten en ministeries.

Wat is er gewonnen, buiten de rechtszaal

De uitspraak van de rechtbank Den Haag in februari 2025, waarin Delft werd verplicht het NTA-rapport aan Al Ansaar te overhandigen, en de uitspraak in juli 2025, waarin de rechtbank verklaarde dat de gemeente Veenendaal mensenrechten had geschonden met het heimelijke onderzoek, waren juridisch zeer belangrijk. Maar de culturele winst ligt elders: in het feit dat de samenleving nu anders praat over moskeeën, veiligheid en vertrouwen. Wat begon als een ‘technisch beleidsinstrument’ is blootgelegd als een praktijk die diep raakt aan grondrechten, gelijkheid en raciale rechtvaardigheid.

Deze herpositionering is niet vanzelf gegaan. Ze is afgedwongen. Door moskeeën die weigerden zich tot object van beleid te laten maken. Door advocaten die het juridische instrumentarium inzetten met oog voor bredere bewegingen. Door media die hun eigen aannames gingen bevragen. En door gemeenschappen die zich niet lieten reduceren tot verdachte.

Dat is waar movement lawyering om draait: niet alleen winnen in de rechtszaal, maar ook winnen in het publieke domein. Niet alleen procederen om gelijk te krijgen, maar ook om de normen te verschuiven van wat als rechtvaardig en legitiem geldt.

Tot slot

“Betekenis is nooit onschuldig”, zo schreef Stuart Hall. De manier waarop we over moslims, moskeeën en de Staat praten, bepaalt mede hoe macht werkt. In deze zaak hebben betrokken gemeenschappen en hun bondgenoten laten zien dat betekenisvorming een vorm van verzet kan zijn. Dat woorden kunnen kantelen en verhalen kunnen schuiven. En dat rechtvaardigheid niet alleen in de tekst van een vonnis zit, maar ook in het vermogen om gehoord, gezien en erkend te worden.

Tags: , , ,
 
Volgende
Actueel

Gerelateerde berichten

artikel 8 EVRM islamofobie stichting Taubah

Overheid schond grondrechten met geheim onderzoek naar moslims

Overheid schond grondrechten met geheim onderzoek naar moslims De rechtbank zet vandaag een streep door een heimelijke onderzoeksmethode die verschillende gemeenten toepasten naar aanleiding van het radicaliseringsbeleid van de Nederlandse overheid. Gefinancierd door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) werden moslimgemeenschappen door een privaat bedrijf onderzocht, terwijl de onderzoekers zichzelf niet als zodanig kenbaar […]

onderzoek rapport
mei 27, 2025 Demonstratierecht

Rapport Law Clinic Leiden over de rol van ‘openbaarheid’ in het demonstratierecht

Studenten van de master Staats- en Bestuursrecht aan de Universiteit Leiden stelden een rapport op in opdracht van Stichting PILP over openbaarheid. Een van hun conclusies is dat het demonstratierecht niet alleen geldt op openbare plaatsen, maar ook op semi-openbare locaties zoals NS-stations. En op de NS rust ook een positieve verplichting om het demonstratierecht […]

demonstratierecht KOZP Stichting Nederland Wordt Beter
mei 12, 2025 Demonstratierecht

KOZP en Stichting Nederland Wordt Beter krijgen gelijk: demonstratierecht geschonden in De Lier

KOZP en Stichting Nederland Wordt Beter krijgen gelijk Het beroep van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) en Stichting Nederland Wordt Beter (NLWB) tegen de door de burgemeester van de gemeente Westland opgelegde beperkingen aan hun demonstratie is gegrond verklaard. De Rechtbank Den Haag oordeelt dat de burgemeester de beperkingen niet mocht opleggen, omdat dit in […]

Gerelateerde berichten

Onze Dossiers

Onze Dossiers

Samen voor rechtvaardigheid.

PILP is de juridische bondgenoot die groepen mensen belangeloos steunt in hun strijd voor rechtvaardigheid. Dat doen we door het geven van juridisch advies en, wanneer het zinvol is, door naar de rechter te stappen.

In de huidige samenleving wordt ons werk helaas steeds belangrijker. Met uw bijdrage kunnen we meer groepen mensen juridisch bijstaan en meer zinvolle processen voeren. Zo zorgen we samen voor een meer rechtvaardige maatschappij voor iedereen.