Algemeenbelangzaken zijn in het algemeen belang

Er zijn twee soorten collectieve acties in het recht: groepsacties en algemeenbelangacties. Groepsacties zijn zaken van een afgebakende groep mensen die allemaal een losse zaak hebben, en die samengepakt worden door een belangengroep. Denk hierbij aan een vakbond die opkomt voor alle arbeiders in een bedrijf tegen hun werkgever. Algemeenbelangacties – of algemeenbelangzaken – zijn niet direct terug te voeren op individuele eisers. Het gaat vaker om de bescherming van een ideëel belang dat een grotere, niet afgebakende groep mensen in dezelfde situatie raakt. Zoals alle mensen van kleur die gediscrimineerd worden bij de grens door etnisch profileren. Een zaak voor een algemeen of groepsbelang heeft dus vaak meer juridische én politieke impact dan een zaak gevoerd door en voor een individu.

De afgelopen jaren zijn er veel van dit soort algemeenbelangzaken gevoerd. De bekendste zaak is de Urgenda zaak, over de plicht van de Staat om CO2 terug te dringen. En ook bij PILP voeren we veel algemeenbelangzaken. Recente voorbeelden hiervan zijn de ‘Recht op water zaak’ en de ‘Etnisch profileren zaak’.

In de Urgenda zaak over CO2 reductie had de overheid eerst zélf beloofd dat ze een specifieke vermindering van CO2 uitstoot moest halen. Het behalen van dit doel was in het belang van alle Nederlanders. De gestelde doelen werden echter niet gehaald. De rechter toetste of CO2 reductie inderdaad van groot belang was (en dat was inderdaad het geval volgens alle wetenschappers), of de regering zich aan de eigen beloften had moeten houden én of dat voor de mensenrechten in Nederland van belang was. Op basis van een puur juridische toets kwamen de rechters tot een oordeel. En ook heel belangrijk: er werd niet gezegd hoé de regering CO2 moest reduceren, slechts dát ze het moest gaan doen.

In de ‘Recht op water zaak’ maakten mensenrechtenorganisaties zich zorgen over kinderen in Nederland die van water werden afgesloten en dat dit afsluiten mocht op grond van de wet. Het is immers slecht voor kinderen en ook niet toegestaan op grond van het kinderrechtenverdrag. Defence for Children schreef erover, lobbyde en bracht experts naar voren. Toch bleef de overheid weigeren de wet en de praktijk aan te passen. Defence for Children kon – door middel van een algemeenbelangzaak – naar de rechter stappen en de zaak werd gewonnen. De rechter oordeelde dat het afsluiten van kinderen van water in strijd is met kinderrechten en het mag nu niet meer.

In de ‘Etnische profileren zaak’ ging het over het feit dat mensen bij de grens uit de rij worden gehaald vanwege hun huidskleur. In deze zaak ging het over het stoppen van de hele praktijk van etnisch profileren, voor alle burgers die daarmee te maken hebben gehad of nog kunnen krijgen. Dit doel reikt dus verder dan het krijgen van een schadevergoeding voor bijvoorbeeld één of twee personen voor iets wat hen is overkomen in het verleden. Onze cliënten kregen gelijk en etnisch profileren bij de grens mag niet meer.

Het is belangrijk dat alle mensen door middel van algemeenbelangzaken naar de rechter kunnen stappen. Lang niet alles gaat immers goed. De politiek neemt soms de belangen van mensen of hele groepen niet genoeg mee bij besluitvorming. Fundamentele mensenrechten of grondrechten worden niet altijd, of niet voldoende, meegewogen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Toeslagenaffaire, de wooncrisis of de manier waarop er met de opvang van vluchtelingen wordt omgegaan.

Je kan opkomen voor je rechten door anders te stemmen, door te lobbyen, aandacht in de media te vragen of door te demonstreren. Maar soms is dat niet genoeg en kan een rechtszaak een verschil maken. Met een rechtszaak kan beleid of een praktijk van overheden of bedrijven aangevochten en getoetst worden. Belangenorganisaties dragen daar met algemeenbelangacties enorm aan bij. Het is daarom belangrijk dat de mogelijkheid om naar de rechter te stappen, bestaat én toegankelijk is.

Maar dit recht staat momenteel onder druk. Uitspraken zoals ‘Rechters gaan op de stoel van de politiek zitten’, ‘activistische rechters’ of ‘minderheidsgroepen maken misbruik van het recht’ hoor je steeds vaker voorbij komen. Deze beweringen kloppen echt niet. De rechter toetst slechts het recht. En het beschermen van mensenrechten – ook de rechten van minderheden – is uiteindelijk in het belang van iedereen. Wat nu nog een minderheidsstandpunt is, kan later bovendien een meerderheidsstandpunt worden. Denk bijvoorbeeld aan het vrouwenkiesrecht of de achturige werkdag.

Dat iedereen naar de rechter kan gaan, ook allemaal clubs die voor een (wellicht nu nog) minderheidsbelang opkomen, is dus heel goed. Het naar de rechter gaan is bovendien niet hetzelfde als gelijk krijgen. Net zoals meedoen aan de verkiezingen niet betekent dat je gaat winnen.

Als de wens vanuit de politiek wordt doorgezet – dat het moeilijker wordt om algemeenbelangzaken te voeren – kunnen politici en bedrijven nog makkelijker hun gang gaan, ook als ze rechten zouden schenden. Dan verliezen burgers en organisaties de mogelijkheid om beleid, dat mensenrechten schendt, aan te vechten. En dat is wat er op het spel staat.

Je kunt verschillende dingen doen om te helpen. Als eerste is het natuurlijk belangrijk om je te organiseren – op politiek gebied, of in een vereniging of organisatie – om zo op te komen voor jouw rechten en die van anderen. Verder is het belangrijk om deze boodschap van PILP te verspreiden. Je kan al enorm helpen door deze boodschap te delen via jouw sociale media kanalen. Hoe meer mensen weten van deze ontwikkelingen, hoe beter. Vind je het werk van PILP, de juridische bondgenoot van bewegingen in Nederland, sowieso het steunen waard? Dan zouden we jouw donatie heel goed kunnen gebruiken. Het is mogelijk om een eenmalige of doorlopende donatie te doen aan PILP. Door middel van jouw donatie kunnen wij ons werk doorzetten en nog meer groepen, bewegingen en gemeenschappen bijstaan in de strijd voor mensenrechten in Nederland.